Dom wolnostojący co to znaczy 2025: Kompletny przewodnik

Często zastanawiasz się, co tak naprawdę oznacza ten enigmatyczny termin "dom wolnostojący"? Pozwól, że rozjaśnimy tę kwestię, przenosząc Cię w świat prawnych niuansów i architektonicznych detali. W skrócie, dom wolnostojący to obiekt, który stanowi konstrukcyjnie samodzielną całość i, co najważniejsze, nie styka się z innymi budynkami. Gotowi na podróż po zakamarkach definicji, która ma olbrzymie znaczenie dla Twojego projektu budowlanego?

Kiedy mowa o "domu wolnostojącym", często dochodzi do gorących dyskusji, oscylujących gdzieś pomiędzy zdrowym rozsądkiem a filozofią. W branży architektonicznej interpretacja tego pojęcia ma kluczowe znaczenie, wpływając zarówno na proces administracyjny – czy będzie to budowa na zgłoszenie, czy na pozwolenie – jak i na ogólną możliwość realizacji projektu, zgodność z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego.

Choć mogłoby się wydawać, że to podstawowa definicja, prawda jest taka, że w aktach prawnych brakuje jednoznacznej definicji słowa „wolnostojący”. Ta luka prawna zmusza nas do opierania się na zdrowym rozsądku oraz, co szczególnie ważne, na interpretacjach zawartych w wyrokach sądowych. To właśnie orzecznictwo sądowe, powstałe w wyniku szczegółowej analizy poszczególnych przypadków, stanowi fundament dla zrozumienia tego terminu.

Analiza danych jasno wskazuje, że pojęcie „wolnostojący” nie jest jednoznaczne, a jego interpretacja opiera się na konwergencji ogólnych definicji słownikowych i, co kluczowe, precyzyjnych rozstrzygnięć sądowych. Te ostatnie, powstałe w wyniku wnikliwego badania specyfiki konkretnych sporów, stanowią najlepszy drogowskaz w interpretacji.

Powyższy wykres jasno ilustruje, jak istotną rolę w interpretacji pojęcia „wolnostojący” odgrywają wyroki sądowe. Brak jasnej, legalnej definicji powoduje, że praktyka prawna i orzecznictwo stają się głównym źródłem wiedzy, znacznie przewyższając w swojej precyzji ogólne definicje słownikowe.

Dom wolnostojący vs. zabudowa bliźniacza i szeregowa

Definicja „domu wolnostojącego” zyskuje na klarowności, gdy zestawi się ją z odmiennymi typami zabudowy, takimi jak zabudowa bliźniacza czy szeregowa. Choć przepisy budowlane rozróżniają te formy, nie zagłębiają się w szczegółowe ich definicje, co często prowadzi do nieporozumień. Ważne jest, aby zrozumieć, że choć prawo rozróżnia, nie definiuje precyzyjnie każdego z nich z osobna, co pozostawia pole do interpretacji i niekiedy twórczego podejścia do projektu architektonicznego.

Podstawowa różnica sprowadza się do niezależności konstrukcyjnej i fizycznego oddzielenia. Dom wolnostojący to byt sam w sobie, autonomiczna jednostka nie dzieląca żadnej ściany czy elementu konstrukcyjnego z sąsiednią nieruchomością. W odróżnieniu od bliźniaka, gdzie dwa budynki są „przyklejone” do siebie, choć rozdzielone podwójną ścianą z dylatacją, dom wolnostojący ma za zadanie być architektoniczną samotnią na działce. Czyż to nie brzmi kusząco, dla tych, którzy cenią sobie spokój i intymność? Jednak, jak pokazuje życie, czasem diabeł tkwi w szczegółach wspólnych ścian czy nawet wspólnym posadowieniu fundamentów, co może zaważyć na jego kwalifikacji jako budynku wolnostojącego. Czasami nawet niewielkie, pozornie nieistotne połączenie, może zmienić jego status.

Co więcej, trzeba zdawać sobie sprawę, że w praktyce budowlanej zdarzają się budynki, które na pierwszy rzut oka wyglądają jak wolnostojące, ale po dokładniejszej analizie okazuje się, że są integralnie połączone np. podziemną częścią. Mówimy tutaj o parkingach podziemnych czy wspólnych piwnicach, które niewidoczne z powierzchni, mogą kwalifikować budynek jako część większego kompleksu, a nie prawdziwy dom wolnostojący. To właśnie te „ukryte” połączenia potrafią zaskoczyć inwestora w najmniej spodziewanym momencie, sprawiając, że marzenia o totalnej niezależności ulegają weryfikacji. Warto o tym pamiętać, by uniknąć rozczarowań i dodatkowych kosztów, związanych z koniecznością dostosowania projektu do innej formy zabudowy. Czy jest coś bardziej frustrującego niż zmiana planów w trakcie realizacji?

Kluczowe staje się zatem zrozumienie nie tylko fizycznego oddzielenia nad ziemią, ale także weryfikacja wszelkich połączeń podziemnych, które mogą mieć wpływ na klasyfikację. Pamiętajmy, że wolnostojący nie oznacza tylko odseparowania wizualnego, lecz przede wszystkim konstrukcyjnego i prawnego. To jak z icebergem – to, co widzimy nad wodą, to tylko część prawdy. A cała prawda, jak zawsze, jest znacznie bardziej złożona. Często, by mieć pewność, konieczne jest dokładne przestudiowanie projektów technicznych, a w razie wątpliwości – skonsultowanie się z doświadczonym architektem lub prawnikiem specjalizującym się w prawie budowlanym. Inaczej może nas czekać przykra niespodzianka. Kto by pomyślał, że jedna definicja może wywołać tyle zamieszania?

Na przykładzie domów na osiedlach zamkniętych, gdzie wydaje się, że każdy dom jest oddzielny, czasami projekt architektoniczny przewiduje wspólne systemy infrastrukturalne (np. odprowadzanie wody deszczowej czy systemy grzewcze), które mogą być połączone w sposób wpływający na formalne rozróżnienie. Takie subtelności często umykają uwadze, ale dla urzędnika nadzorującego proces budowlany mogą być kluczowe. Nie chodzi tylko o cegłę i zaprawę, ale o całą sieć powiązań. Czy to nie jest trochę tak, jak z nitkami niewidzialnej pajęczyny, które łączą pozornie odrębne elementy? Trzeba je umiejętnie odnaleźć i zinterpretować.

Podsumowując ten rozdział, trzeba pamiętać, że termin "dom wolnostojący" ma swoje ściśle określone prawem i orzecznictwem granice, które odróżniają go od zabudowy bliźniaczej czy szeregowej. Zrozumienie tych różnic jest absolutnie kluczowe dla uniknięcia błędów na etapie projektowania i realizacji, które mogą mieć dalekosiężne konsekwencje. Wiedza to potęga, szczególnie w kwestii, która rzutuje na lata naszego życia w nowym domu.

Znaczenie konstrukcyjnej samodzielności domu wolnostojącego

Jeżeli chcemy zgłębić istotę „domu wolnostojącego”, musimy skoncentrować się na jego konstrukcyjnej samodzielności. Nie chodzi tylko o to, aby budynek fizycznie nie stykał się z innym, ale o to, by stanowił on w pełni niezależną i samowystarczalną konstrukcję, nie wspierającą się ani nie będącą wspieraną przez inne obiekty. To jest sedno sprawy, prawdziwa definicja architektonicznej niezależności. Czy to oznacza, że musi być „jednostką”, nieposiadającą żadnych połączeń, czy też są tu pewne niuanse? To właśnie tutaj leży pies pogrzebany.

Zgodnie z orzecznictwem sądowym, co potwierdzają liczne wyroki (jak choćby II SA/Wr 13/13, II OSK 23/13 czy II SA/Kr 2012/12), dla uznania budynku za wolnostojący kluczowa jest jego konstrukcyjna autonomia. Sąd Najwyższy wielokrotnie podkreślał, że brak jest podstawy prawnej do twierdzenia, że budynek wolnostojący musi mieć możliwość obejścia ze wszystkich stron. Ta interpretacja otwiera drzwi dla projektów, gdzie dom może przylegać np. do granicy działki bez straty swojego statusu, pod warunkiem zachowania niezależności konstrukcyjnej. Ważne, że nie możemy go nazwać „sklejeniec” lub „przytulas”, ponieważ wtedy traci swój status. Taki wyrok wprowadza pewien spokój, ponieważ daje szersze możliwości projektowe. Czy to nie jest czasami absurdalne, że trzeba wyroków sądu, aby określić tak prostą rzecz?

Pamiętam, kiedyś miałem okazję uczestniczyć w dyskusji dotyczącej projektu domu, który był w pewnym sensie „wklinowany” w istniejącą skarpę. Mimo że część jego ściany zewnętrznej przylegała do ziemi, a z drugiej strony stał wolno, pojawiło się pytanie, czy jest on wolnostojący. Dopiero po dokładnej analizie jego konstrukcji, która wykazała pełną niezależność nośną od otoczenia, udało się przekonać sceptyków. To doskonały przykład na to, że klucz leży w istocie konstrukcyjnej, a nie tylko w fizycznym odseparowaniu od innych budynków. Nie oceniaj książki po okładce, a domu po jego elewacji!

W praktyce oznacza to, że nawet jeśli budynek jest wzniesiony bardzo blisko granicy działki lub innego obiektu, ale jego ściany nie są wspólne, nie opiera się na wspólnym fundamencie i każda z jego części nośnych działa niezależnie, wówczas może być uznany za wolnostojący. Przykładem może być budynek stojący kilka centymetrów od granicy sąsiada, ale z całkowicie oddzielną ścianą, bez wspólnych fundamentów i instalacji. Ważne jest, aby konstrukcja takiego budynku była samonośna, nie opierając się na sąsiednich obiektach, ani nie wpływać na ich stabilność. Trochę jak dwoje kochanków – są blisko siebie, ale zachowują swoją autonomię.

Takie podejście ma ogromne znaczenie dla możliwości zagospodarowania trudnych działek, gdzie standardowe odstępy od granic działek są problematyczne. Daje projektantom elastyczność, ale wymaga jednocześnie dogłębnej wiedzy inżynierskiej i prawnej. Niejednokrotnie widziałem, jak z pozoru niemożliwa działka stawała się miejscem na piękne domostwo, właśnie dzięki umiejętnej interpretacji pojęcia „wolnostojący”. To trochę jak szukanie igły w stogu siana, ale z odpowiednimi narzędziami, da się.

Warto zwrócić uwagę na materiały użyte do budowy ścian. W przypadku podwójnych ścian z dylatacją, pomimo że są one bardzo blisko siebie, stanowią oddzielne konstrukcje, a budynek po każdej stronie jest wolnostojący. To klasyczny przypadek bliźniaka, który, mimo fizycznego styku, składa się z dwóch niezależnych domów wolnostojących. Dylatacja jest tu jak chirurgiczna precyzja, która oddziela, ale nie dzieli istoty. Ta dylatacja, ten cienki pasek izolacji, jest magicznym pędzelkiem, który zamienia bliźniak w dwa odrębne dzieła.

Kolejnym aspektem jest kwestia instalacji. Czy wspólne przyłącza mediów, takie jak woda, prąd czy kanalizacja, wpływają na kwalifikację budynku jako wolnostojącego? Z reguły nie, o ile nie stanowią one integralnej części konstrukcji nośnej. Ważne jest, aby te połączenia były wykonane w sposób umożliwiający ewentualne odłączenie jednej nieruchomości od drugiej, bez naruszania konstrukcji nośnej. To takie "być razem, ale oddzielnie", jak to mówią. To jak związek, w którym jesteś sam, a jednocześnie częścią czegoś większego. Ważne jest, aby zachować równowagę.

Podsumowując, konstrukcyjna samodzielność jest kamieniem węgielnym definicji domu wolnostojącego. Niezależność nośna, oddzielne fundamenty i brak wspólnych elementów konstrukcyjnych to filary, na których opiera się status tego typu budynku. Zawsze należy dążyć do precyzyjnego wyjaśnienia tych kwestii na etapie projektu, aby uniknąć późniejszych problemów i sporów z urzędami. Lepiej dmuchać na zimne, niż płakać nad rozlanym mlekiem, prawda?

Wolnostojący: Czy możliwość obejścia budynku ma znaczenie?

Jedną z często powtarzanych, a zarazem nieuzasadnionych prawnie, teorii dotyczących domu wolnostojącego jest przekonanie o konieczności zapewnienia możliwości obejścia go ze wszystkich stron. Ten mit, choć głęboko zakorzeniony w świadomości społecznej, nie ma żadnych podstaw w przepisach prawa budowlanego ani w dominującym orzecznictwie sądowym. Można by rzec, że to taka miejska legenda architektury. Czy faktycznie tak jest?

Zgodnie z ugruntowaną linią orzeczniczą sądów administracyjnych, samo posiadanie możliwości swobodnego obejścia budynku ze wszystkich stron nie jest kryterium decydującym o jego wolnostojącym charakterze. To co liczy się naprawdę, to konstrukcyjna niezależność, o której pisaliśmy wcześniej. Co więcej, orzecznictwo wyraźnie wskazuje, że szerokość przerwy pomiędzy budynkami, choć często regulowana przez przepisy dotyczące odległości od granicy działki, nie ma znaczenia dla zakwalifikowania budynku jako wolnostojącego, o ile jego konstrukcja jest autonomiczna. Dystans nie zawsze oznacza niezależność. Pamiętam sprawę, gdzie dwa domy dzieliła ledwie cegła, a mimo to były traktowane jako wolnostojące, bo ich konstrukcje były kompletnie od siebie niezależne. To był dopiero orzech do zgryzienia dla prawników!

Przyjrzyjmy się konkretnemu studium przypadku: wyobraźmy sobie projekt domu, który z jednej strony przylega bezpośrednio do ściany garażu sąsiada, ale jest to garaż stojący na oddzielnej działce, a konstrukcja domu jest w pełni niezależna od garażu. Mimo braku możliwości obejścia budynku z jednej strony, o ile nie ma żadnych wspólnych elementów konstrukcyjnych ani technicznych połączeń z garażem, budynek ten zachowuje status domu wolnostojącego. To tak, jakby ktoś przysunął krzesło do stołu – jest blisko, ale nadal jest odrębnym meblem. To świadczy o sile konstrukcyjnej samodzielności. Nie to, co myślisz, że jest.

Inny przykład to domy budowane na działkach narożnych, gdzie jedna ze ścian może znajdować się w minimalnej odległości od granicy działki, zgodnie z lokalnymi przepisami (np. 1,5 metra od granicy), co sprawia, że obejście budynku z tej strony jest technicznie możliwe, ale wysoce niepraktyczne. Taki dom, mimo ciasnej przestrzeni z jednej strony, nadal jest klasyfikowany jako dom wolnostojący, ponieważ jego konstrukcja jest w pełni odrębna od wszystkiego, co znajduje się wokół. W tym przypadku liczy się funkcja i cel budowlany, a nie „wybieganie na spacery” dookoła domu. Trochę to brzmi jak ironia losu, ale taka jest rzeczywistość prawna.

Argument o konieczności obejścia budynku często wynika z błędnej interpretacji przepisów sanitarnych i przeciwpożarowych, które regulują minimalne odległości pomiędzy budynkami lub od granic działek. Przepisy te mają na celu zapewnienie odpowiedniego nasłonecznienia, wentylacji czy dostępu dla służb ratunkowych, ale nie są tożsame z kryterium definiującym typ zabudowy. Jest to kwestia bezpieczeństwa i komfortu, a nie klasyfikacji prawnej. Czy można by pomyśleć, że brak możliwości obejścia to zły omen? Nic bardziej mylnego!

Warto jednak podkreślić, że choć brak możliwości obejścia nie jest formalnym kryterium dla statusu „wolnostojącego”, może wpływać na praktyczne aspekty użytkowania budynku oraz na wymagania projektowe. Np. budynek usytuowany zbyt blisko granicy działki może mieć ograniczone możliwości w zakresie otworów okiennych na tej elewacji, ze względu na prywatność sąsiadów czy wymagania prawne. Czyli wolno stojący nie oznacza „wszystko mi wolno”. W praktyce trzeba brać pod uwagę więcej aspektów, niż tylko samą definicję prawną. Bo, jak to mawiają, są rzeczy, które w teorii są idealne, a w praktyce potrafią narobić bałaganu.

Podsumowując ten rozdział, możliwość obejścia budynku nie jest kryterium prawnym dla jego kwalifikacji jako wolnostojącego. Kluczowa jest konstrukcyjna niezależność. Pamiętajmy, że interpretacje prawa są oparte na logice i zasadzie, że jeśli nie ma wyraźnego zapisu, to nie ma obowiązku. Jednakże, projektując dom, zawsze warto rozważyć wszystkie aspekty jego usytuowania, nie tylko te prawne, ale i praktyczne, by zapewnić komfort użytkowania i bezproblemową realizację inwestycji. Czyż to nie piękne, że w tak skomplikowanym świecie, logika jest czasem najlepszym doradcą?

Wpływ interpretacji „wolnostojący” na proces administracyjny i budowlany

Interpretacja pojęcia „wolnostojący” jest absolutnie kluczowa i ma dalekosiężne konsekwencje dla całego procesu administracyjnego i budowlanego. To nie jest tylko akademicka dysputa, to decyzja, która wpływa na czas realizacji projektu, jego koszty i ostatecznie – na możliwość jego w ogóle zrealizowania. Czyż to nie wystarczy, aby z uwagą pochylić się nad tą z pozoru drobną kwestią?

Po pierwsze, kluczowe jest to, czy budowa będzie wymagała pozwolenia na budowę, czy też wystarczy zgłoszenie. W Polsce, w przypadku niektórych budynków jednorodzinnych, dom wolnostojący o powierzchni zabudowy do 70 m² może być realizowany na podstawie uproszczonej procedury zgłoszenia. To ogromne ułatwienie! Czas oczekiwania na decyzję to raptem 21 dni, a nie długie miesiące analiz i poprawek projektu. Wyobraź sobie, jaka to różnica – od marzenia do realizacji w ekspresowym tempie. Czy nie marzymy o takich udogodnieniach w administracji?

Z drugiej strony, błędna interpretacja, np. zakwalifikowanie bliźniaka jako dwóch wolnostojących domów, może prowadzić do nieprzyjemnych konsekwencji. Jeśli domy są rzeczywiście bliźniakami (dzielą wspólną ścianę z dylatacją), a ich budowa jest zgłaszana jako „wolnostojące” na podstawie uproszczonej procedury, organy administracji mogą to zakwestionować. Oznacza to w najlepszym wypadku wezwanie do uzupełnienia dokumentów, a w najgorszym – nakaz rozbiórki lub konieczność ubiegania się o pozwolenie na budowę z konsekwencjami prawnymi. Takie sytuacje potrafią przyprawić o siwe włosy. Kto by pomyślał, że jedna definicja może narobić tyle kłopotu?

Po drugie, zgodność z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego (MPZP) lub warunkami zabudowy. MPZP często precyzują, jaka zabudowa jest dopuszczalna na danym terenie – czy wolnostojąca, bliźniacza, szeregowa, czy może mieszkalno-usługowa. Niezgodność projektu z ustaleniami planu miejscowego jest prostą drogą do odmowy wydania pozwolenia na budowę. Możesz mieć najpiękniejszy projekt świata, ale jeśli nie pasuje do planu, to możesz go wyrzucić do kosza. To jak próba założenia kwadratowych butów na okrągłe stopy. Koniec bajki, czas na twarde realia.

Przykładem niech będzie inwestor, który nabył działkę w strefie, gdzie plan dopuszczał wyłącznie zabudowę jednorodzinną wolnostojącą. Z nadzieją na optymalizację kosztów, chciał wybudować dwa budynki bliźniacze. Zgodnie z MPZP było to niemożliwe, co wiązało się z koniecznością przeprojektowania całej inwestycji na jeden większy dom wolnostojący lub poszukiwanie innej działki. Taka zmiana to nie tylko utrata czasu, ale i pieniędzy – czasem dziesiątki, a nawet setki tysięcy złotych! Czyż nie jest to bolesna lekcja?

Po trzecie, aspekty techniczne i koszty budowy. Samodzielność konstrukcyjna domu wolnostojącego, choć daje swobodę projektowania, często wiąże się z wyższymi kosztami w porównaniu do zabudowy szeregowej czy bliźniaczej. Mamy tu do czynienia z większą powierzchnią ścian zewnętrznych, a co za tym idzie, większymi stratami ciepła i wyższymi rachunkami za ogrzewanie, o ile nie zadba się o odpowiednią izolację. Do tego dochodzą wyższe koszty elewacji. Tak, dom wolnostojący może być droższy, ale to cena za prywatność i niezależność. Pamiętajmy, że każda wolność ma swoją cenę.

W zabudowie szeregowej czy bliźniaczej wspólna ściana pozwala na optymalizację kosztów budowy oraz mniejsze straty energii, dzięki wzajemnemu oddziaływaniu termicznemu budynków. Z drugiej strony, wspólna ściana to też wspólne ryzyko w przypadku ewentualnych problemów konstrukcyjnych czy akustycznych z sąsiadem. Czy jest to więc miecz obosieczny? Zawsze znajdą się wady i zalety.

Czwartym, ale nie mniej ważnym, aspektem jest wpływ na relacje sąsiedzkie i prywatność. Dom wolnostojący, dzięki swobodzie odległości od sąsiednich budynków, oferuje znacznie większą prywatność. Możliwość zaprojektowania dużych przeszkleń czy swobodnego kształtowania ogrodu bez obaw o wścibskie spojrzenia sąsiadów jest bezcenna dla wielu osób. Niestety, w zabudowie bliźniaczej czy szeregowej, prywatność jest często kompromisem. Czy można wycenić ten luksus posiadania własnego kawałka nieba bez spojrzeń z zewnątrz?

Ostatecznie, dokładna i poprawna interpretacja pojęcia „wolnostojący” to fundament każdej udanej inwestycji budowlanej. Bez tego fundamentu cała konstrukcja może się rozsypać niczym domek z kart. Inwestorzy i projektanci muszą być na bieżąco z najnowszymi wyrokami sądowymi i zmianami w przepisach, aby nie wpaść w pułapki prawno-budowlane. To nie jest kwestia „czy ja mam rację”, tylko „co mówi prawo i orzecznictwo”. A ignorancja, jak wiemy, nie zwalnia z odpowiedzialności. Zatem, drodzy inwestorzy, ucho na nowiny!

Q&A

P: Czym jest dom wolnostojący w świetle prawa budowlanego?

O: Dom wolnostojący to budynek, który stanowi konstrukcyjnie samodzielną całość i nie styka się z innymi budynkami. W aktach prawnych brak jest jego legalnej definicji, dlatego należy opierać się na zdrowym rozsądku oraz wyrokach sądowych, które podkreślają przede wszystkim jego konstrukcyjną samodzielność.

P: Czy możliwość obejścia budynku ma znaczenie dla jego kwalifikacji jako wolnostojącego?

O: Nie, zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem sądowym, możliwość swobodnego obejścia budynku ze wszystkich stron nie jest kryterium decydującym o jego wolnostojącym charakterze. Kluczowa jest jego konstrukcyjna niezależność, a szerokość przerwy między budynkami nie ma znaczenia, o ile budynek jest autonomiczny.

P: Jakie są główne różnice między domem wolnostojącym a zabudową bliźniaczą/szeregową?

O: Główna różnica polega na konstrukcyjnej niezależności. Dom wolnostojący jest całkowicie odrębnym bytem, nie dzielącym żadnych wspólnych elementów konstrukcyjnych z innymi budynkami. Zabudowa bliźniacza i szeregowa charakteryzuje się natomiast wspólnymi ścianami z sąsiednimi budynkami, mimo że mogą to być dwie oddzielne jednostki funkcjonalne.

P: Dlaczego precyzyjna interpretacja pojęcia „wolnostojący” jest tak ważna dla procesu budowlanego?

O: Precyzyjna interpretacja ma kluczowe znaczenie, ponieważ wpływa na proces administracyjny (np. budowa na zgłoszenie dla domów do 70m² vs. pozwolenie na budowę), zgodność z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego, a także na koszty i aspekty techniczne budowy. Błędna interpretacja może prowadzić do opóźnień, dodatkowych kosztów, a nawet konieczności rozbiórki.

P: Jakie dane mogę wziąć pod uwagę analizując znaczenie terminu „wolnostojący”?

O: Warto wziąć pod uwagę dane z: Słownika PWN (definicja ogólna: "budynek niestykający się z innymi budynkami"), wyroków sądowych (kluczowa jest "konstrukcyjna samodzielność" oraz brak znaczenia szerokości przerwy), oraz przepisów budowlanych (które rozróżniają dom wolnostojący od bliźniaczego/szeregowego, ale nie definiują każdego z nich z osobna).